Vandaag is het 4 mei, de dag dat wij herdenken wat er in de Tweede Wereldoorlog is gebeurd en ook de dag dat wij de slachtoffers van die oorlog herdenken.
Daarom gaan mijn gedachten even terug in de geschiedenis.
Onze schaakclub is opgericht in 1928. In de tijd dat schaken heel populair was in Nederland, ook onder gewone arbeiders. Enkele jaren na de oprichting van onze club werd Euwe wereldkampioen en schoten de schaakclubs a.h.w. als paddenstoelen uit de grond (ook in Amsterdam-Noord). In Amsterdam-Noord had iedere scheepsbouwmaatschappij zijn eigen schaakclub. Maar de werkloosheid was behoorlijk groot (na de beurskrach en economische crisis). Schaken was een goedkope sport en mensen die werkloos waren konden vaak kosteloos (of voor een heel laag bedrag) lid worden van een schaakclub. Vandaar het relatief grote aantal schakers onder arbeiders.
De Amterdamsche Sportclub De Volewijckers in Amsterdam-Noord was een club waar veel gewone arbeiders lid van waren. Daaronder waren veel communisten en socialisten.
De Volewijckers was een multisportvereniging. Eigenlijk een behoorlijk grote voetbalclub met voor de oorlog ook afdelingen Handbal, Athletiek en Schaken. In de statuten stond dat je alleen lid kon worden van een onderafdeling, als je lid was van de voetbalclub. Tot 1971 heeft onze schaakclub deel uitgemaakt van de multisportvereniging, maar dit terzijde.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog ging het leven in Nederland “gewoon” door. Ook de sportcompetities, soms met een noodcompetitie. De Volewijckers werden in 1944 Nederlands voetbalkampioen! Ze speelden toen, vanwege een bombardement op het Mosveld (waar het voetbalcomplex van De Volewijckers toen was), in het stadion van Ajax in de Meer.
Later werd duidelijk dat De Volewijckers een verzetsclub was geweest. Dat komt vooral door de broers Gerben en Douwe Wagenaar. Gerben linkshalf en aanvoerder, wordt een belangrijke leider in het communistisch verzet in Amsterdam. Hij wordt door de Duitsers gezocht en kan daardoor niet meer voetballen. Onder leiding van zijn broer Douwe, die voorzitter is, laten De Volewijckers zien dat ze anti-Duits zijn. Op 3 augustus 1943 voetballen ze tegen VUC in oranje shirts in plaats van in hun groen-witte clubshirts. Douwe vertelt later: "meteen na de wedstrijd werd ik opgepakt en afgevoerd. Na drie dagen kwam ik gelukkig weer vrij”.
De club regelt dat de voetballers niet in Duitsland hoeven te werken voor de Arbeitseinsatz. Douwe: “een lid van ons werkte op het arbeidsbureau. Als jongens van ons dreigden te worden opgeroepen voor de Arbeidsdienst zette hij ze in de kaartenbak naar achteren”. Trainer Jaap van de Leck herinnert zich dat na een wedstrijd tegen ADO in 1944 een jongen de kleedkamer binnenstormde. “Er was plotseling een razzia en hij was bang opgepakt te worden. We hebben hem toen via de wasmand in veiligheid gebracht”.
De schaakafdeling was een kleine afdeling van A.S.C. De Volewijckers. In de competitie van de Amsterdamsche Schaakbond namen twee tientallen deel onder de naam “A.S.C. de V.”, schaakgroep van A.S.C. De Volewijckers.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn drie leden van de schaakafdeling omgekomen. Twee joodse leden zijn gedeporteerd naar een vernietigingskamp. Een lid is omgekomen door een van de bombardementen op de Fokkerfabriek in Noord.
Van de voetbalclub zijn 4 joodse leden gedeporteerd en niet meer teruggekomen.
Vandaag worden bloemen gelegd bij het monument de Phoenix aan de Kamperfoelieweg, om de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog in Amsterdam-Noord te herdenken.
Leden van voetbalclub A.S.C De Volewijckers leggen, net zoals in voorgaande jaren, bloemen bij het Phoenixmonument. Ook wij zullen de omgekomen leden van onze schaakclub in stilte gedenken.
Notes:
Gebaseerd op informatie uit:
Seizoen ‘40-’45, ‘voetbal tijdens de Tweede Wereldoorlog’. Een uitgave bij de gelijknamige tentoonstelling in het Verzetsmuseum Amsterdam 2009-2010.
‘Het gedenkboek ter herinnering aan de schakers in Nederland, die tijdens de bezetting heengingen’. Samengesteld door L.G. Eggink en W.A.T. Schelfhout. Amsterdam 1947. Uitgeverij Joachimsthal’s boekhandel, uitgevers- en drukkerijbedrijf.
Het oorlogsmonument De Phoenix is een bronzen beeld van een fenix, een vogel die uit zijn as is herrezen. Het monument is onthuld in 1951 door de Amsterdamse burgemeester d'Ailly. Het monument heeft gestaan op het Mosveld, vlakbij het voetbalveld van De Volewijckers. Toen het tracé voor de IJtunnel werd aangelegd is het monument verplaatst naar het plantsoen aan de Kamperfoelieweg, hoek Azaleastraat.
De geallieerde bombardementen op Amsterdam-Noord vonden plaats in juli 1943. Drie aanvallen waren gericht op de vliegtuigfabriek Fokker, die was ingeschakeld in de Duitse oorlogsindustrie. De aanvallen kostten in totaal meer dan 200 burgers het leven. Bij de eerste aanval werd niet Fokker geraakt, maar de Bloemenbuurt, de Van der Pekstraat en Het Mosveld.
